Anti-suiker toespraak Van Der Burg FNLI: 'vrijblijvendheid is voorbij'

Toespraak bij Jaarbijeenkomst 2013 Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie  (FNLI)

"Ook voor de voedselindustrie is de vrijblijvendheid voorbij"

'Dames en heren,

Ik voel me hier een beetje de ceremoniemeester die gaat speechen op een huwelijk. Of in dit geval beter gezegd, op een verstandshuwelijk. Een verstandshuwelijk tussen overheid en bedrijfsleven.

Verwachtingsvolle blikken, wat gaat ie zeggen? Is hij bij deze feestelijke bijeenkomst wel een beetje aardig voor ons, of gaat hij er vol in? En ook hier niet alleen verwachtingsvolle blikken maar ook wantrouwende blikken. Als dat maar goed gaat. Gaat een politicus, een bestuurder ons nu vertellen hoe we moeten ondernemen? Wat we wel en niet mogen doen? Nee dames en heren dat ga ik niet doen.

Ik ga u verleiden. Verleiden om uit ons verstandshuwelijk te halen wat er in zit. Om toch een beetje passie toe te laten in ons rationele verbond. Verleiden om veel meer nog dan we nu doen samen de verantwoordelijkheid te pakken om er voor te zorgen dat kinderen niet te zwaar worden en gezond blijven. Dat kunnen we samen doen.

De kunst van het verleiden is eeuwenoud. Sterker nog, de moeder der verleidingen was de appel in de Hof van Eden. Die appel waar Eva niet vanaf kon blijven. Een appel. Laat het even tot u doordringen. Een appel was in den beginne de ultieme verleiding. Kom daar nu nog maar eens om. Ik ben bang dat we daar de strijd tegen overgewicht onder de huidige jeugd niet mee gaan winnen.

Daar is zwaarder geschut voor nodig. En daar hebben we dus elkaar voor nodig. U de overheid en de overheid u. Want hoewel onze belangen verschillend lijken, ben ik er van overtuigd dat we elkaar kunnen vinden. Het is heel overzichtelijk. De voedselindustrie wil producten verkopen. De overheid wil een gezonde jeugd. Beiden richten we onze blik daarbij op de toekomst. Een gezonde jeugd is belangrijk voor de toekomst van Amsterdam, van ons land zo u wilt. Goeie verkoopcijfers zijn belangrijk voor de toekomst van uw bedrijf.

Maar ook gezonde kinderen zijn belangrijk voor de toekomst van uw bedrijf. De kinderen van vandaag zijn de volwassenen van over 15, 20 jaar. Zij zijn onze toekomstige beroepsbevolking en consumenten die dan onze maatschappij mede vorm geven.

Bovendien worden consumenten steeds kritischer, zijn zich meer en meer bewust van wat ze eten en drinken en maken daar weloverwogen keuzes in. Daar kunt u niet omheen. Een corporate image waaruit blijkt dat u zich bekommert om de gezondheid van kinderen, om de maatschappij zo u wilt, is daarmee ook steeds belangrijker. Belangrijk om de verkoopcijfers te doen stijgen.

Want hoe je het ook wendt of keert, daar gaat het toch allemaal om. En dat lukt als u de consument zo goed mogelijk weet te verleiden uw product te kopen. En daar zit precies de crux. Verleidt u? Of misleidt u? Hier zit natuurlijk niet één ondernemer die misleidt. Maar de scheidslijn tussen verleiding en misleiding is een vage, en gaat soms ongemerkt in elkaar over.

Ik geef een voorbeeld, neem nou de sportdrankjes. Inderdaad, als je een halve marathon hebt gelopen kan het helemaal geen kwaad om je tekorten weer aan te vullen. Maar als je een hele dag op school hebt gezeten is het idioot om daarna 15 suikerklontjes te drinken. De sportdrankjes worden aangeprezen als drank voor na het intensieve sporten. Maar worden in de praktijk vooral ook gedronken door kinderen die dit helemaal niet nodig hebben. Sterker, voor wie het schadelijk is. In de reclame is dus wel sprake van verleiding: na of tijdens het sporten is dit fijn en lekker. Maar niet van misleiding. Want nergens wordt gezegd: ‘Na een dag je hersens laten kraken op school is niets zo lekker als een sportdrankje, dan kun je er weer de hele middag tegen.'

Maar het wordt ook niet tègen gesproken. De verkoopcijfers stijgen, dus knappe ondernemer die dan de reclame-uitingen van zijn eigen product ter discussie gaat stellen. Ook als je weet dat je product echt schade toe kan brengen aan de gezondheid van kinderen. Ook als je weet dat je product op een verkeerde manier gebruikt wordt. Ook als je weet dat je onbewust (of bewust..) een verlangen hebt gecreëerd dat nergens goed voor is. Is dat dan eigenlijk toch geen misleiding? Door niet het hele verhaal te vertellen wordt een grote groep consumenten misleid. Ligt daar dan ook niet een verantwoordelijkheid van de voedingsindustrie? Om te waarschuwen voor de gevaren van een product? Is dat ook niet verantwoord ondernemen?

En is het dan voldoende wat bijvoorbeeld Coca Cola doet? Die sinds kort wel aangeeft wat je moet doen om een glas cola te verdienen? Die het drinken van hun product nadrukkelijk verbinden aan sporten en bewegen? En een hele campagne rondom Cola Light hebben opgezet? Het is een begin. Een eerste stap. Maar wel een hele kleine stap, waar we nog niet zo veel mee opschieten.

Misschien denkt u dat het allemaal wel meevalt. Dat bijvoorbeeld dat ene sportdrankje na school helemaal geen kwaad kan. Dat een zogenaamde fruitreep of nog erger, een knijpzakje fruit, als tussendoortje (ook zo'n gecreëerd verlangen overigens) prima is. En dat u geen rol van betekenis speelt of kan spelen in dit grote maatschappelijke gezondheidsprobleem. Laat me u dan uit de droom helpen. Nee, laat me u ruw wakker schudden.

In Amsterdam hebben meer dan 30.000 kinderen en jongeren overgewicht of obesitas. Dat is 1 op de 5 kinderen. Eén op de vijf. Dat is onacceptabel veel. Het overgewicht heeft ernstige gevolgen voor hun gezondheid op de korte en langere termijn. Ik vind, en ik kan me niet voorstellen dat iemand het daar niet mee eens is, dat ieder kind recht heeft op een gezonde toekomst.

Daarom zetten we in Amsterdam onder het motto "Ga voor gezond gewicht" vol in op de aanpak van overgewicht. Met als harde ambitie dat in 2033 alle Amsterdamse kinderen een gezond gewicht hebben.

De cijfers liegen niet en geven de urgentie van een stevige aanpak onweerlegbaar aan. In Amsterdam is ruim 23% van de vijf- tot negentienjarigen te zwaar. Landelijk heeft 15% van de jongeren overgewicht. Het probleem van overgewicht en obesitas is vanwege een aantal risicofactoren zoals lage opleiding, laag inkomen en etniciteit ongelijk verdeeld over de stad: in onze stadsdelen Nieuw-West, Noord en Zuid-oost is de problematiek aanzienlijk groter dan in Centrum en Zuid. Kort door de bocht gezegd: het is grotendeels een welvaartsziekte van de armen.

En dames en heren, we hebben het hier niet over een paar pondjes te veel, nee we hebben het over een zich snel verspreidende en levensgevaarlijke epidemie. Deze epidemie moeten we een halt toe roepen.

Het is natuurlijk niet zo dat pas nu ons opeens de schellen van de ogen vallen. De problematiek van te zware kinderen wordt al langer onderkend en aangepakt. In de zorg, op scholen, in sportclubs en bij de gemeente wordt heel hard gewerkt het probleem aan te pakken.

Maar ondanks alle inspanningen is het probleem niet voldoende afgenomen. Daarom pakt Amsterdam de regie en start een krachtige aanpak door ouders, kinderen en professionals actief te ondersteunen en aan te spreken. De norm is gezond gedrag, gezonde voeding en gezond bewegen. En die aanpak is zeker niet vrijblijvend. Ouders worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid.

Want, ik heb het al eerder gezegd en ik word naarmate ik me meer bezighoud met de problematiek meer en meer in dit standpunt bevestigd, in mijn ogen is morbide obesitas niets minder dan kindermishandeling. En als ouders de noodzakelijke ondersteuning voor hun kind niet kunnen of willen ontvangen, dan grijpen we in. Als het moet samen met Jeugdzorg.

Het moge duidelijk zijn: wij kunnen dit niet alleen. Ouders zijn natuurlijk hoofdverantwoordelijk voor de gezondheid van hun kinderen. Maar om de Amsterdamse kinderen en hun ouders te helpen gezonde keuzes te maken is iedereen in de omgeving nodig. De kunst is te leren omgaan met de verleidingen die de huidige maatschappij biedt. Dat vraagt om een wezenlijke en langdurige gedragsverandering. Daar ligt de uitdaging van deze aanpak. En daarom is het ook een aanpak van de lange adem. Dit probleem is niet in een paar jaar op te lossen. Dit vereist een brede maatschappelijke omslag in denken en doen.

En juist daarom hebben we ook de inzet van de voedselindustrie nodig. Ik weet dat u zich heeft verbonden aan het Convenant Gezond Gewicht. Dat u werkt aan heldere consumenteninformatie en ook de JOGG-beweging ondersteunt. En dat u met name op lokaal niveau publiek-private partnerships aangaat die zijn gericht op het terug dringen van overgewicht onder de jeugd.

Allemaal mooi en prachtig, maar u kunt zo veel beter. En zo veel meer. Zo veel meer wat bovendien een veel groter effect heeft. Het gemiddelde kind of de gemiddelde ouder merkt tot nu toe weinig van uw inspanningen. Zij staan bij de schappen in de supermarkt waar de Katja Yoghurtgums, de mr. Bean chocokoekjes en Disney Cars surpise drinks hen toeschreeuwen.

Waarom niet drastischer maatregelen? Waarom niet constateren dat uw rol bij het gezonder maken van onze jeugd doorslaggevend is. Wij kunnen voorlichten, ondersteunen, diagnotiseren en bewegen stimuleren wat we willen, als ouders hun kinderen te veel en te ongezond eten blijven geven is het dweilen met de kraan open. En dan kijk ik nadrukkelijk naar u.

U bepaalt het supermarktaanbod en kleurt ons medialandschap en daarmee bent u mede verantwoordelijk voor het gezond opgroeien van onze jeugd. En moet u ook uw verantwoordelijkheid nemen.

U wilt niet weten hoeveel ouders wij tegen komen die denken dat Fristi heel gezond is omdat het van melk en fruit is gemaakt. Of die vinden dat paprika-chips gezond is omdat er paprika (groente!) en aardappels in zitten. Of dat yohurtgums gezonde zuivelsnoepjes zijn.

Daar kunt u van vinden wat u wilt, maar u kunt en mag het niet laten passeren en uw schouders er over ophalen. U bent mede-verantwoordelijk voor de onwetendheid van uw klanten. Voor de verwarring. Ja, voor de misleiding. Ik kan het toch niet anders noemen.

Ik roep u dan ook op tot baanbrekend gedrag, tot drastische maatregelen, tot creatief en innovatief produceren en verkopen.

Want ja, er bestaat slecht voedsel. Punt. En nu niet aankomen met dat het niet het product zelf is maar degene die het te veel eet of drinkt het slecht maakt. Dat is me te gemakkelijk. U bent verantwoordelijk voor wat u produceert en ook voor wat voor gevolgen uw product kan hebben. Als u dat niet vindt dan ligt een vergelijking met de wapenindustrie voor de hand. Die de drogreden dat het niet het wapen maar de gebruiker is die slachtoffers maakt, schaamteloos gebruikt. Ik schat u een stuk hoger in.

Waarom niet ophouden met kinderen en ouders te verblinden met verhullende Dora of Phineas and Ferb-verpakkingen? En voortaan op de verpakking voor iedereen te snappen aan te geven wat er in zit. En niet alleen groot "met minder suiker" op een pakje te zetten, want dat zegt helemaal niets. Over misleiding gesproken...

Maar bijvoorbeeld door de bewezen goed te begrijpen kleurcodering. U bent van dit laatste geen voorstander omdat het zoals u het verwoordt ‘consumenten in een bepaalde richting stuurt'. Ja precies! Dat is ook de bedoeling. De gezonde richting.

En waarom niet de samenstelling van uw producten veranderen?

Door bijvoorbeeld minder vet in uw producten te verwerken.

Of veel minder suiker te gebruiken en zo uw producten minder zoet te maken. Of helemaal geen suiker meer toe te voegen. Zoals mijn directeur GGD een paar weken geleden treffend zei: Suiker is een gevaarlijke drug en zwaar verslavend. Anders dan bij het eten van vetten en eiwitten het geval is, stimuleert het eten van suiker het eten van nog meer suiker. Geef iemand eieren en hij stopt op een gegeven moment, geef hem koekjes en hij eet door, ook al doet zijn maag pijn.

Waarom de baby's van nu ook al willens en wetens verslaafd maken aan suiker met alle gevolgen voor de gezondheid van dien? Ik nodig u uit actief mee te doen en mee te denken met onze aanpak. Amsterdam is begonnen met de baby's die dit jaar geboren worden. Zij vormen voor ons de nul-meting. In 2018 moeten de eerste resultaten voor de kinderen van 0 tot 5 jaar zichtbaar zijn.

Zou het niet fantastisch zijn als we dan samen kunnen aantonen dat die kinderen wezenlijk gezonder eten en drinken dan dezelfde leeftijdsgroep van nu? Ik zie ook kansen in het gezamenlijk formuleren van vragen voor de wetenschap om ons hierbij te ondersteunen. Hoe laten we onze maatschappij afkicken van haar suiker- en vetverslaving? Hoe maken we eten lekker met minder toevoeging van schadelijke stoffen als suiker? Mede door uw verbeterde of nieuwe innovatieve producten?

Laat ik er niet omheen draaien: u zult wel moeten. De vrijblijvendheid is niet alleen voor de overheid, voor de ouders en de scholen voorbij. Wat mij betreft is de vrijblijvendheid ook zeer nadrukkelijk voor de voedselindustrie voorbij. Wij kunnen ons die vrijblijvendheid simpelweg niet meer veroorloven.

Andere betrokken partijen gingen u al voor. Vorige week hebben we met ruim 20 zorg - en welzijnsinstellingen een Pact Gezond Gewicht ondertekend. We slaan de handen ineen om overgewicht bij kinderen aan te pakken.

En bij het maken van de afspraken met deze partijen was ik aangenaam verrast door de expliciete manier waarop partners hun instellingsbelang aan de kant schoven in het belang van het kind. Bijvoorbeeld door het zichzelf opleggen van het nemen van meer verantwoordelijkheid. Om de juiste zorg op de juiste plek aan te bieden aan de kinderen, zelfs als dat betekent dat minder kinderen bij het ziekenhuis terecht komen voor zorg. Omdat tegenover een eventueel dalende ‘omzet' wel een grotere kans op een effectief doorlopen zorgtraject staat, en dus meer kans op een kind op gezonder gewicht.

Ik daag ook ú daartoe uit.

Eén van uw peilers ' is ‘voeding, gezondheid en voedselveiligheid'. Ik zou zeggen dat dat u voldoende aanknopingspunten biedt om vanuit het belang van kind en ouders grote extra stappen te zetten.

Daarom is nu het moment om een aantal concrete acties te ondernemen waardoor kinderen en ouders echt makkelijker kunnen kiezen voor een gezonde levensstijl:

- etikettering die consumenten daadwerkelijk helpt bij het begrijpen wat er in het product zit dat ze eten
- geen aantrekkelijke verpakkingen en displays met de eerder genoemde kinderhelden gericht op kinderen tot 12 jaar
- afspraken over het verminderen van de hoeveelheden toegevoegde suiker, zoals bij het Actieplan zoutreductie in levensmiddelen, met name in producten gericht op kinderen tot 12 jaar
- stickers of een keurmerk voor de gezonde keuze dat echt naar gezonde samenstelling kijkt. In plaats van het huidige misleidende keurmerk waarbij er ook een ‘vinkje' staat bij de mayonaises, pizza's en koeken en snoepen, terwijl zelfs de ‘gezonde keuze' in deze gevallen feitelijk nog heel ongezond is. Dit misleidende vinkje moet weg.
Dames en heren,

Ik begon met de kunst van het verleiden. En in die kunst vinden wij elkaar. Verleiden tot een gezonde levensstijl, verleiden tot consumeren, verleiden tot verantwoordelijkheid pakken. U weet als geen ander hoe te verleiden. Nog voor wij het ons zelf bewust zijn weet u al waar wij naar verlangen.

Ik wil niemand verbieden ongezonde producten te consumeren of te produceren. Ik zou niet willen en ik zou niet kunnen. Maar als we er voor kunnen zorgen dat consumenten tijdens een aantal eetmomenten een gezonde keuze maken, blijft er echt wel ruimte over voor het consumeren en genieten van ongezondere producten.

Wie van u gaat morgen met mij aan de slag?

Bijvoorbeeld met de manier waarop we de (voor)oordelen over water effectief aanpakken zodat veel meer kinderen dagelijks veel minder suikerklontjes binnenkrijgen?

Ik zou graag ook met u een pact sluiten waarin we echt verantwoordelijkheid laten zien én nemen in de strijd tegen te zware kinderen.

En waarin u laat zien dat u midden in de maatschappij staat, toekomstgericht en verder kijkend dan de verkoopcijfers van morgen.

En waarin ons verstandshuwelijk helemaal zo slecht nog niet is. Want juist op rationele gronden kunnen we concreet samen aan de slag voor een gezonde jeugd.

En zonder de inzet van de voedselindustrie gaat het ons simpelweg niet lukken de epidemie van overgewicht terug te dringen. Ik doe dan ook meer dan een moreel appèl op u. Dat is een allang gepasseerd station. Ik reken op u. En nog veel belangrijker: de Nederlandse jeugd rekent op u.

Dank u wel.' 
 

(Toespraak wethouder Van Der Burg bij Jaarbijeenkomst 2013 Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie op 3 oktober 2013, bron: Gemeente Amsterdam/ PvWK.
Meer over dit onderwerp in de printeditie van MarketingTribune.)