Frontier Marketeer in Myanmar #3

Eén marktkraam verkoopt verse vis, voor heel lage prijzen. Als je de haring wilt afrekenen, rekent de man er van alles bij: een euro voor het koel houden, een euro voor het papiertje eromheen en een euro lokale belasting. Uiteindelijk is je harinkje net zo duur als een stuk tonijn. Je bent er klaar mee en je gaat naar de marktkraam waar je altijd komt en waar je de marktkoopman goed kent. ‘Hé Koos, waar is je zoon, op vakantie?’ ‘Nee’, antwoordt Koos, ‘die zit voor twee jaar in de bak, hij had reclame gemaakt voor mijn toko. Met een plaatje van Jezus.’

Onroerend goed
Denk nu geen Gouda, maar Myanmar in 2015. En dan begrijp je dat het voormalige Birma nog een lange weg te gaan heeft. Op allerlei gebieden, maar zeker op de het gebied van marketing en commercie. Ondanks het feit dat de overheid de teugels heeft laten vieren is er vaak nog geen sprake van een goed werkende, vrije markt. De markt voor onroerend goed is daarvan een mooi voorbeeld. Yangon behoort inmiddels tot de duurste steden ter wereld - vergelijkbaar met Hong Kong en New York - terwijl het nog steeds de kenmerken heeft van een ontwikkelingsland: geen goed openbaarvervoer, een open riool, overal vuilnis, geen waterleiding en elektriciteit die steeds uitvalt. De enkele huizen en appartementen die wel voldoen aan de criteria van expats en NGO-personeel kosten 5.000 euro per maand. De huizenbezitters weten dat de multinationals en NGO’s toch wel betalen, dus kunnen ze het vragen. Soms worden huizen totaal uitgewoond aangeboden, maar gaan probleemloos van de hand. Puur omdat er verder weinig keus is voor de huurders en omdat het voor buitenlandse investeerders verboden is onroerend goed aan te kopen, bepaalt een klein aantal mensen de markt.

Eenheidsworst
Decennia van communisme en planeconomie hebben hier elk gevoel voor creativiteit en vrij ondernemerschap aangetast. Zo zitten bij ons in de wijk tientallen kleine meubelmakers. Allemaal maken ze exact dezelfde meubels. Je hebt keuze uit twee soorten teak: mat gevernist of glanzend. Dat is het dan: eenheidworst. Dat de consument ooit iets anders zou willen, komt simpelweg niet bij ze op. Vaak is het zo dat de ontwerpen onderling zijn afgesproken en vastgelegd. Dit zie je ook in de warenhuizen. Veel producten worden geïmporteerd uit China, maar ook daarin zie je weinig variatie.
Onduidelijke belastingen, vergunningen, toeslagen en smeergeld vormen een andere hobbel op weg naar een vrije markt. Een auto kopen bijvoorbeeld was tot voor kort zo goed als onmogelijk. Een importheffing van 100 procent zorgde ervoor dat alleen de superrijken een nieuwe auto konden kopen. Maar ook het importeren van een tweedehandsje wordt zwaar ontmoedigd. Een importvergunning kost nog steeds duizenden dollars. Je kunt alleen een importvergunning krijgen als je een lokaal geproduceerde auto inlevert. Een lokaal geproduceerde auto? Myanmar maakt toch helemaal geen auto’s? Nee dat niet, totdat deze idiote maatregel door de regering werd bedacht. Want inventief zijn de Birmezen wel, en binnen no time kwamen er slimmeriken die met vier velgen, wat steigerbuizen en een grasmaaiermotor hun eigen ‘auto’ knutselden. Ze ruilen deze in, incasseren de importvergunning, die vervolgens weer met veel winst wordt doorverkocht. Met die importvergunning wordt een derdehands Japanner geïmporteerd. Met het stuur aan de verkeerde kant, dat wel. Heel normaal zijn ook allerlei toeslagen waarvan je soms niet weet of ze officieel zijn of gewoon een vorm van corruptie. De consumenten zijn daar redelijk aan gewend, want in vroeger tijden werd er ook veel smeergeld betaald. Een ander probleem is de controle van overheid over de media en het gebrek aan vrijheid van expressie dat daar helaas bij hoort. Zo zijn veel tv-stations nog in handen van de overheid of hebben ze nog sterke banden met (ex)militairen.

Boeddha met koptelefoon
Een andere beperkende factor voor een vrije economie komt uit onverwachte hoek: het boeddhisme. Een religie waarvan wij in het Westen altijd nogal naïef denken dat het onschuldig en vrij van dogma’s is. In de praktijk pakt dit toch anders uit. Hier gaat het boeddhisme soms hand in hand met nationalisme, conservatisme en racisme. Zo worden moslims onderdrukt en wordt kritiek op het boeddhisme niet getolereerd. Telecom-provider Ooredoo (uit Quatar) is hier regelmatig het doelwit van sabotage omdat het gerund zou worden door moslims.
In de aanloop naar de verkiezingen in november wordt de strijd tussen de conservatieve nationalistische monniken en de meer gematigde partijen steeds heviger. Het trieste dieptepunt zagen we recentelijk toen twee Birmese medewerkers van een bar en één Nieuw-Zeelandse werknemer van een reclamebureau werden veroordeeld tot drie jaar cel en dwangarbeid voor het afbeelden van Boeddha met een koptelefoon. Het plaatje stond kortstondig op de facebookpagina van een bar hier in Yangon ter promotie van een event. Maar het bleek lang genoeg om uit te groeien tot een schandaal. De rechtszaak is aangespannen door de Patriotic Buddhist Monks Union, een groep extremistische boeddhisten. Ik heb toevallig de directeur van het reclamebureau gesproken die geschokt was door het vonnis. Hij liet normaal gesproken iedere uiting screenen door lokale experts, maar deze was er tussendoor geglipt. Hij drukte me op het hart niets te laten maken zonder dit goed te checken door lokale mensen. Gevoelige onderwerpen zijn: religie, alcohol en natuurlijk staatszaken. In de expat community wordt er veel gesproken over deze zaak, maar ik betwijfel of de gemiddelde Birmees zich er erg druk over maakt. Zij zijn helaas al decennia lang niets anders gewend.

China als model?
Kortom, Myanmar is nog ver weg van een goed functionerende, vrije markt. Helaas kijken de Birmezen nog te vaak naar hun grote broer China, waar ze een vrij bizarre haatliefdesrelatie mee hebben. Enerzijds wordt er enorm veel aan China verdiend door het verlenen van concessies op het gebied van delfstoffen, anderzijds worden er slepende grensconflicten uitgevochten in de noordelijke gebieden waar Chinese rebellengroepen, die leven van smokkel en opiumhandel, de dienst uit maken. De autoritaire manier van overheidsoptreden in China lijkt soms ook model te staan voor de gang van zaken in Myanmar. Als het gaat om het ontwikkelen van de economie kan Myanmar beter een voorbeeld nemen aan de succesvolle buren zoals Singapore, Thailand en Vietnam. Toch worden er serieuze stappen gezet om de economie uit het slop te halen, zowel door de overheid als door het bedrijfsleven. Maar daarover de volgende keer meer.

De Aziatische markt is booming, maar Myanmar, het vroegere Birma, springt er extra bovenuit. Deze markt van 60 miljoen consumenten ligt klaar om te worden veroverd. De economie groeit jaarlijks met 8 procent en veel Westerse bedrijven tonen interesse. André Koster en Minke Vorstenbosch zijn een jaar in Myanmar en doen exclusief voor MarketingTribune verslag van hun (marketing)avonturen.

Eerder verschenen in dezelfde serie:

Deel 1



Deel 2