[fotoverslag] Rijksmuseum lanceert Collectie Online met AI

Dankzij de AI-technologie kan iedereen nu op een eenvoudige en aantrekkelijke manier zoeken in de collectie, beeld en informatie verzamelen, downloaden en delen. Met Collectie Online zet het Rijksmuseum naar eigen zeggen een nieuwe standaard voor het delen van erfgoeddata.

Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum vult aan: 'De collectie van het Rijksmuseum is van iedereen. Of je nu wetenschapper bent, kunstliefhebber of gewoon nieuwsgierig, iedereen heeft recht op de meest up-to-date informatie. Daarom hebben we besloten zoveel mogelijk kennis en beeld te delen met de wereld. Kunst en geschiedenis komen nu dichterbij dan ooit.' 

Pioniersrol
In een dialoog met Janine Abbring, waarbij zich later digitaal expert en ondernemer Alexander Klöpping voegt, verwijst Dibbits naar de pioniersrol van zijn museum dat al in 2012 150.000 beelden uit de collectie gratis deelde in hi res, een wereldwijd succes. 'Belangrijk is en blijft dat iedereen de collectie moet kunnen voelen, beleven, dat er verhalen worden gedeeld. KPN en Bluebird brachten hiervoor en kennis en content in, Fabrique de techniek en onze diverse fondsen de benodigde financiering. Met wat er nu staa is het Rijks een kathalysator van kennis, die gedeeld wordt op een nieuw platform. Kennis verder ontsluiten blijft onze uitdaging. Intussen staan er 800.000 objecten online, dat maakt zoeken ook moeilijker. Via de AI-tool gaat dat veel beter. Bovendien is deze zelflerend, waardoor hij ook zichzelf verbetert.'

Favoriete herinnering
Klöpping geeft aan dat je nu op 'vibes' kan gaan zoeken en zelf je eigen 'Eregalerij' kan bouwen, desgewenst. 'Dus selecteer bijvoorbeeld op "boten", "bloemen" of "gezichten" . Ook kun je je laten leiden door vragen, als: "wat is je favoriete herinnering". Ik ben blij dat bijvoorbeeld niet TikTok maar het Rijks deze functionaliteit heeft gebouwd, anders had het resultaat er heel anders uitgezien.'

Taco Dibbits: 'Die gedachte rees ook toen we in 2012 het eerste stuk van de collectie deelden. Wat is het verdienmodel, werd veel gevraagd? Die vraag was voor het Rijksmuseum minder relevant en nog steeds hebben wij geen winstdoelstelling.'
Abbring stelt dat de collectie 'van ons allemaal' is: van de staat.
Dibbits: 'Je verbindt door te delen, dat is een van onze doelen. Mooi is dat je bij ons de authentieke beelden vindt. Hier is het echt en vind je geen reproducties noch AI-hallucinaties.'
Klöpping: 'Maar als nep niet meer van echt te onderscheiden is, met AI, hoe denk je er dan over?'
Dibbits repliceert: 'Steeds meer mensen hunkeren juist naar het origineel. Naar de textuur van het kunstwerk. Online biedt wel extra mogelijkheden dankzij AI: je kunt een collectie beter ontsluiten. Of een vogel op een schilderij laten vliegen. Maar uiteindelijk wil je de "real deal" zien. Mensen zoeken naar iets wat echt is, dat je kan aanraken.'

Alle kennis op één plek 
Om alles over de collectie aan elkaar te koppelen, ontwikkelde het Rijksmuseum een speciale infrastructuur die verschillende datasystemen met elkaar verbindt. Hiervoor is gebruik gemaakt van Linked Open Data, een universele methode voor het vrijgeven van gestructureerde data in het publieke domein. In lijn met het Informatie- en Databeleid worden in de toekomst voortdurend nieuwe databronnen toegevoegd aan Collectie Online, zoals archiefstukken en onderzoeksresultaten van bijvoorbeeld Operatie Nachtwacht. Ook kan op termijn worden gelinkt met bronnen van andere musea. Zo wordt de digitale kennis van kunst en geschiedenis wereldwijd steeds breder vindbaar en bruikbaar.  

Iedereen een conservator: maak je eigen Eregalerij  
Via een zoekbalk en honderden automatisch gegenereerde themapagina’s wordt een schatkamer aan kunst, geschiedenis en kennis geopend, waar gebruikers eindeloos in kunnen dwalen. Zij kunnen uit 800.000 online afbeeldingen hun persoonlijke verzamelingen samenstellen, objecten vergelijken en zelfs een eigen interactieve videoclip maken. In een virtuele 360-graden weergave van de Eregalerij kan iedereen een persoonlijke selectie meesterwerken tentoonstellen. De Kunstverkenner maakt een kennismaking met de collectie nog laagdrempeliger. In deze door AI ondersteunde nieuwe tool beantwoorden bezoekers prikkelende vragen. De antwoorden zorgen voor onverwachte suggesties uit de collectie. 

Online innovaties 
In de museale wereld is deze manier van ontsluiten van geïntegreerde data via een visueel aantrekkelijke user-interface en een AI-gedreven zoekmogelijkheid volgens het Rijks niet eerder op deze schaal toegepast. In 2012 lanceerde het Rijksmuseum Rijksstudio, en stelde als eerste museum ter wereld een recordaantal van 125.000 afbeeldingen in hoge resolutie gratis beschikbaar. In 2022 publiceerde het Rijksmuseum een foto van De Nachtwacht in de allerhoogste denkbare resolutie (717 gigapixel). In 2023 kwamen alle schilderijen van Vermeer in ultrahoge resolutie online. Het Rijksmuseum ontving voor deze toepassingen meerdere internationale onderscheidingen. 

Aan zeventiende eeuwse tafels
De programmeur van de Fabrique meldt twee jaar bezig te zijn geweest met het project. Daarom voelt hij zich wel senang met de wens die je kan invoeren 'ik zou graag op een hutje op de hei zijn'. Vervolgens speelt de AI-zoekfunctie talloze kunstwerken terug, waarin zulke hutjes opduiken, uit de eigen collectie. 'Probeer zelf snel de Kunstverkenner', adviseert hij alle aanwezigen in de Eregalerij, waar op de achtergrond de Nachtwacht in de steigers staat.

Aansluitend kunnen de gasten in groepjes mee met influencers, ambassadeurs en bijzondere kunstkenners die mini-rondleidingen organiseren langs hun persoonlijke 'eregalerij', die vanaf nu ook online is te raadplegen. MarketingTribune sluit aan bij Joris Bijdendijk, de sterrenchef uit het aanpalende restaurant Rijks, die een schitterend palet van schilderijen belicht samen met Friso Lammertse, sinds maart 2020 de nieuwe conservator 17de-eeuwse Nederlandse schilderkunst van het Rijksmuseum. Lammertse wijst op de positie van een bord op het 'kazen'- schilderij uit circa 1600 (zie onder), balancerend op de tafelrand 'om het schilderij meer diepte te geven'. Op het schilderij ernaast vol oesters en zilverwerk, heeft het bord een andere dimensie. Bijdendijk blijkt op dezelfde doeken juist naar de gerechten te kijken en is dolenthousiast over de na ruim drie eeuwen nog levensecht en kakelvers afgebeelde pasteitjes en broodjes. Het zilver op het oesterdoek glimt wel, het brood niet. Lammertse: 'Virtuoos dat spel met licht.'

Van zulke opgedekte tafels, waar vaak ook een geschilde citroen op prijkt, zijn er destijds wel een miljoen geschilderd, vertelt hij. Bij elke boer in de opkamer hingen er wel drie, vier. Maar wat er hier hangt in de Eregalerij zijn wel de allermooiste, volgens de heren.

Pittiger dan mosterd
Bijdendijk memoreert over de groene kaas op het linker doek, die hij recent van een Texelaar in het echt mocht ontvangen. 'Nog pittiger dan mosterd.' En dat citroenen altijd geel zijn, zoals in de supermarkt, is een fabeltje, leren we. 'Dat is meer een teken van een lange reis, zoals te zien op zeventiende eeuwse tafels. Die citroen was lang onderweg. Groene citroenen zijn heel normaal en vaak extra lekker', tipt de chef nog. Alleen zie je ze nergens.

Collectie Online is gemaakt door het Rijksmuseum, Fabrique en Q42 en wordt mede mogelijk gemaakt door KPN, Mondriaan Fonds, Rijksmuseum International Circle en particuliere schenkers via het Rijksmuseum Fonds. De nieuwe feature Collectie Online en de Kunstverkenner dzijn sinds vandaag te vinden op Rijksmuseum.nl. Bekijk de trailer via deze link.

Tijdens de nazit praat een bont en jong gezelschap nog even na bij een borrel met verfijnde vega-hapjes. Dat deze nieuwe technieken ook een nieuw publiek en nieuwe verhalen zullen aanboren, daar is iedereen het over eens. Aan de slag er mee!
(PvWK | foto's: Rijks en PvWK)

FOTOVERSLAG

(fotografie: PvWK)