[column] De paradox van muzikale AI (2)

Componisten zoeken voortdurend nieuwe muzikale metaforen om deze emotionele vertaalslag mogelijk te maken. Sommigen daarvan zijn diep verankerd in onze cultuur. Lage tonen klinken bijvoorbeeld 'zwaar', terwijl hoge frequenties een lichtvoetig gevoel oproepen. Of denk aan het gebruik van auto-tune, als metafoor voor ons streven naar een frictieloos bestaan.
Soms lopen componisten hierin hun tijd ver vooruit, zoals met de introductie van de atonale muziek in de vorige eeuw. Andere keren raken ze precies de tijdgeest, zoals we na de financiële crisis van 2008 plotseling behoefte bleken te hebben aan authentieke indiefolk.
Effectieve muzikale zeggingskracht treft een balans tussen experiment en conventie. Het uitdagen van verwachtingspatronen zonder de luisteraar volledig kwijt te raken. Een steeds verschuivend evenwicht tussen verteller en publiek.

Liefde, verlangen en verdriet
Met de intrede van AI in de muziekwereld wordt die balans opnieuw bevraagd, want kan een door algoritmes gegenereerde compositie ooit raken aan de menselijke expressie die muziek zo krachtig maakt?
Om die vraag te beantwoorden moet we de muzikale ervaring holistisch bekijken. Muzikale zeggingskracht zit immers niet in de noten, maar in de ontmoeting met de luisteraar. Waar hoorden we dit eerder? In welke context? Hoe voelde dat toen? Wie brengt dit verhaal nu?
Al deze vragen en associaties spelen onbewust mee, want we luisteren met onze ogen, ons lichaam én ons brein. En om muziek te creëren die aansluit op die ervaring, heeft AI eigenschappen nodig als lichamelijke intelligentie, begrip van culturele verschuivingen en het vermogen om live deel te nemen aan het creatieve proces.
Die kwaliteit mist AI vooralsnog. Het kan uitstekend werken binnen bestaande conventies, maar beschikt niet over de lichamelijke sensaties en brede contextuele input die ons in staat stelt om op een vernieuwende manier uitdrukking te geven aan abstracte concepten zoals liefde, verlangen en verdriet. In andere woorden: atonale muziek maken kan AI prima, maar uitvinden niet.

Tekort aan muzikaal talent
En is dat erg? Misschien moeten we ons afvragen waarom we hier zo veel moeite in zouden willen steken. Een tekort aan muzikaal talent is niet echt een nijpend maatschappelijk probleem. Dus waarom zouden we een datavretende exercitie opstarten zodat een neuraal netwerk straks live kan improviseren op een simpel bluesschema?
Dat betekent niet dat AI-gegenereerde muziek geen bestaansrecht heeft. Voor achtergrondmuziek of studie-playlists kunnen we nu al uitstekend uit de voeten met doelgericht geproduceerde muziek, maar hoe meer we omringd worden door AI-gegenereerd aanbod, hoe meer waarde we zullen toekennen aan de mens achter de artiest, het vermogen van componisten om uitdrukking te geven aan urgente maatschappelijke ontwikkelingen, of de in-het-moment-sensatie van een live optreden. Het slechte nieuws: een prijsdaling van concerttickets zit er voorlopig nog niet in.

Dit artikel verscheen eerder in MarketingTribune 10, 2024.