[column] De paradox van muzikale AI (1)

Muziek is de meest menselijke van alle kunstvormen. Toegankelijk en vol zeggingskracht en in staat om een verzameling frequenties te transformeren in een superkracht die ons doet herinneren, huilen of omhelzen.
Die superkracht is tienduizenden jaren geleden ontstaan om abstracte concepten als liefde, verdriet en nostalgie beter te kunnen uitdrukken. Precies de reden waarom, als je verliefd bent, elke powerballad klinkt alsof ‘ie voor jou geschreven is.
De gevoelens die we met muziek willen overbrengen zijn tijdloos. Zo loopt er bijvoorbeeld een rode draad tussen de in gedurfde dissonanten gedoopte wanhoop van Monteverdi’s laatste opera’s en de door schurende klanken ondersteunde ontreddering van Kanye West’s Yeezus.

Cockpit van een 747
Gedreven door technologie vinden we steeds nieuwe vormen waarmee we onze worstelingen verstaanbaar proberen te maken. Zo wordt er momenteel aan alle kanten geëxperimenteerd met AI. Nauwkeurige bewerking van vocalen, de ontwikkeling van totaal nieuwe klanken of het generen van complete tracks op basis van een paar steekwoorden; het produceren van muziek is eenvoudiger dan ooit.
Dat is niet per se slecht nieuws, want de drempel om muziek te maken is behoorlijk hoog. Het leren spelen van een instrument duurt jaren en zelfs het startscherm van de meest gebruikersvriendelijke muzieksoftware ziet eruit als de cockpit van een 747.
De toepassing van AI zal dus in elk geval nieuwe muzikale vertelvormen met zich meebrengen, zoals de genuanceerde expressie van de pianoforte aan de wieg stond van de romantische muziekrevolutie of hoe we rock & roll te danken hebben aan de introductie van de elektrische gitaar.

Smaakmakers
De manier waarop AI het produceren van muziek vergemakkelijkt, heeft echter ook een keerzijde, want zou het kunnen dat, met muzikale inspiratie onder onze vingertoppen, er een tijdperk aanbreekt waarin er simpelweg teveel muziek wordt gemaakt?
Het digitale aanbod groeit nu al met 60.000 nieuwe tracks per dag, waarvan naar schatting een kwart voor eeuwig onbeluisterd zal blijven. Terwijl de luisteraar zich een weg moet banen door deze overvloed, wordt het voor makers steeds moeilijker om door het kabaal heen te breken.
Het echte probleem is dus niet een tekort aan muziek, maar een toenemende behoefte aan een filter. Of het nu gaat om de mysterieuze Spotify-curatoren die hun afspeellijsten opdienen aan miljoenen luisteraars, influencers met een feilloze neus voor de muzikale tijdgeest of de music agencies die met een rake sync een artiest kunnen lanceren. In een wereld van muzikale overvloed zal de positie van deze smaakmakers zich alleen maar verstevigen.
Op hun beurt zullen zij in toenemende mate AI gaan inzetten ter ondersteuning van hun muzikale zoektocht. Dit kan ten koste gaan van muzikale diversiteit, omdat algoritmes meestal voortbouwen op populaire patronen, geschikt om een breed publiek tevreden te stellen. Goed voor grote artiesten, minder gunstig voor kleine spelers.

Zielenroerselen
In die zin zegt de opkomst van AI in de muziekwereld veel meer over onszelf dan we denken, want in hoeverre projecteren we met deze nieuwe tools niet gewoon onze eigen drang naar voorspelbaarheid en herhaling?
En daar zit de paradox. Enerzijds biedt AI ongekende mogelijkheden voor democratisering en nieuwe creatieve expressie. Anderzijds worden poortwachters steeds machtiger en dreigen AI-gedreven filters de diversiteit te beperken tot wat het algoritme als 'succesvol' definieert.
We staan dus voor de uitdaging om de voordelen van AI te omarmen, zonder in een muzikaal keurslijf gedwongen te worden, zodat grensverleggende makers kunnen blijven experimenteren met muzikale zeggingskracht en we steeds opnieuw onze diepste zielenroerselen kunnen beluisteren.

Dit artikel verscheen eerder in MarketingTribune 09, 2024.