[column] Mobieltjes de klas uit!

Zomer 2023 vroeg online leerplatform WRTS 3.025 middelbare scholieren hoe zij dachten over het smartphoneverbod. 80% was toen tegen. De leerlingen gaven aan hun mobiel ook voor onderwijs te gebruiken: informatie opzoeken voor een opdracht (61%), het rooster bekijken (62%) of een quiz als Kahoot (47%). Maar het ‘digitale zakmes’ herbergt natuurlijk ook vele functies die afleiden in de klas: 48% checkt social media tijdens de les en 53% zit te appen. Een goede illustratie van het puberbrein dat nog moeite heeft zichzelf in toom te houden.

Uphill battle
Voor docenten voelde het jarenlang als een ‘uphill battle’: lesgeven aan leerlingen die ondertussen ook hun tijdlijn en notificaties checken. In een onderzoek in 2017 zei maar liefst 92% van de 1.318 ondervraagde docenten negatieve gevolgen te ervaren van smartphones op de schoolprestaties: slechtere concentratie, te weinig nachtrust, huiswerk niet op tijd af.

Telefoonhotel
Na jarenlang discussies en interventies als het ‘telefoonhotel’ - een stoffen zak waar leerlingen hun mobiel in deponeren - ontstond in 2023 ineens een Kamermeerderheid voor een smartphoneverbod, aangespoord door studies die consistent aantoonden dat hoe vaker er ICT gebruikt werd op school, hoe slechter de prestaties. Veel leerprocessen kun je met digitale middelen doen, maar óók zonder. Bovendien geldt hier het Mattheus-effect: het negatieve verband tussen ICT-gebruik op school en leerprestaties geldt met name voor de groep die al meer moeite heeft met leren. In het licht van kansengelijkheid en dalende leerprestaties belangrijke uitkomsten.

Gemengde reacties
Hoe zijn de eerste bevindingen? De Radboud Universiteit hield op twee scholen een voor- en nameting onder leerlingen, ouders en docenten. Waar ouders en docenten het nieuwe beleid gemiddeld met een 8,4 en 8,3 beoordelen, geven leerlingen een schamele 4,8. De tieners van nu zijn digital natives; ze zijn opgegroeid met de vanzelfsprekendheid van continue bereikbaarheid. Overal waar ze komen, vragen ze als eerste de wifi-code. Ze besteden 166 minuten per dag aan hun social media. Voor het eerst in hun leven krijgen ze nu te maken met een abrupte beperking in die digitale verbondenheid. Dat dit ingrijpt in hun autonomie is wel voelbaar in hun reacties. Ik moest denken aan reacties van jongeren bij de invoering van Nix18 tien jaar geleden: oneerlijk, overdreven.
Mondjesmaat benoemen de leerlingen ook positieve effecten. Zo’n 15% zegt een beetje of veel beter op te letten in de les (46% vindt dit overigens niet). Wordt het gezelliger op school? Ook hier zijn de reacties gemengd: 40% vindt van wel, 40% van niet. Iedereen ervaart dat er meer ruimte is voor onderling contact: leerlingen praten meer met elkaar, bewegen meer en er zijn ook meer opstootjes. Leerlingen en ouders ervaren hierbij ook nadelen. Voor leerlingen met beperktere sociale vaardigheden die socializen lastig vinden, vormt de mobiel een ‘ontprikkelmoment’ en er zijn ook leerlingen wier sociale contacten vooral online plaatsvinden. Wat positief is voor de één kortom, kan negatief uitwerken voor de ander. Dit zagen we ook in de coronapandemie: sommige leerlingen gedijden goed bij het online onderwijs.

Tegen de stroom in
Het smartphoneverbod is vooral zo interessant omdat het indruist tegen de tijdgeest. Sinds de introductie van de mobiele telefoon hoor je vaak over mogelijke schadelijke gevolgen voor opgroeiende kinderen en jongeren. Hoewel de wetenschap hier genuanceerde resultaten laten zien, overheersen bij velen de zorgen. Dit smartphoneverbod stelt paal en perk aan schermtijd op school, waardoor leerlingen - ook best leerzaam - te maken krijgen met een vorm van begrenzing. Ontstaat er nu een nieuwe norm? Jongeren die volgend jaar op de brugklas starten, weten niet beter dan dat het mobieltje de kluis in gaat en dat je in de pauze kletst en tafeltennist met elkaar. Wat doet dit met hun online gedrag in de vrije tijd, als ze huiswerk maken of met vrienden hangen? Hopelijk houdt deze maatregel lang genoeg stand om de gevolgen van deze trendbreuk te kunnen volgen.

Dit artikel verscheen eerder in MarketingTribune 09, 2024, en is geschreven door Yvonne van Sark, Partner en adviseur bij Youngworks.