Begrip voor de narcistische sector

De klinische definitie van narcisme van Sigmund Freud is dat een persoon een overdreven zelfbeeld heeft en er alles aan doet om hun eigen gecreëerde imago te beschermen. In bijna alle gevallen ontstaat narcisme als een ‘coping mechanism’ om diepe onzekerheid te verbergen, een beetje zoals bij het ontstaan van de ‘school bully’.

De bankensector vertoont datzelfde gedrag. In het kort: doen alsof ze onkwetsbaar zijn. Mijn stelling is dat juist die houding een diepe onzekerheid verbergt. Ze hebben het gevoel dat wat ze ook doen, het nooit goed genoeg is. En daar is begrip voor op te brengen.

Succes zonder empathie

Door automatisering zat de financiële sector vanaf de jaren ’80 in de lift. In de jaren ’90 en rond het millennium maakten ze gigantische klappers. Dit leidde tot het nemen van nog meer risico’s met nog ingewikkelder constructies. Dat droeg bij aan een zelfbeeld dat alleen de allerslimste mensen in deze sector konden opereren. Et voilà: narcisme.

Dat beeld is nu verbroken. We zien de sector niet als succesvol maar als empathieloos. Bankiers zien we als verre van emotioneel intelligent. Zeker in tijden van duurzaam ondernemen. Ze worden aangevallen door fintech-oplossingen. Ze moeten voldoen aan nieuwe regels en eisen. Kortom, hun zelfbeeld klopt niet met hun echte imago.

Dit verklaart de verdedigende houding, de onwil te innoveren en het opnieuw nemen van te grote risico’s. Plus het feit dat de sector vooral nog steeds met zichzelf praat: men heeft angst echt te connecten met de buitenwereld. En als iemand zich onzeker voelt, dan grijpen ze terug. In dit geval dus naar de oude, pre-crisis-achtige praktijken.

Accepteer narcisme!

Hoe kunnen we dit dan doorbreken? Een nieuwe crisis voorkomen? Mijn voorstel is om de sector te behandelen als een narcistische persoonlijkheid die we kunnen genezen. Dat begint met de acceptatie dat ze terecht onzeker zijn. Een klein beetje meer begrip dus. Vervolgens moet je jezelf beschermen door jouw verwachtingspatroon heel laag houden.

Daarna volgt een zachtere hand. Probeer stellig te zijn maar niet aan te vallen. Anders kruipen ze weer in hun schulp. Dreigen heeft dus geen zin, maatregelen nemen wel. Ook moeten we langzaam – van binnenuit – het fantasiebeeld dat de sector van zichzelf heeft nog verder doorbreken. Een compliment hier en daar bij goed gedrag helpt daarbij.

En bovenal; neem hun gedrag niet persoonlijk. Verandering kost tijd. Je moet als consument, journalist, beleidsmaker of toezichthouder voorbereid zijn op slecht gedrag. Maar niet met ze in debat gaan. Leg je eisen op tafel, hou daaraan vast en toon geduld.

Wishful thinking

Dat is moeilijk. Er is nog steeds veel rancune. De meesten van ons zouden willen dat de banken ophouden met bestaan en vervangen worden door iets beters. Voor nu is dat wishful thinking. Daarom is het wijs om de mensen achter de banken ook als faalbare mensen te blijven behandelen.

Want al is het moeilijk te geloven, narcisme is in de meeste gevallen gewoon te genezen. De oplossing is om de onzekerheid van binnenuit en het overdreven zelfbeeld van buitenaf te blijven verlagen. Hard maar fair.

Rogier van Kralingen is spreker, mede-oprichter van The Whole Story en schrijver van The Outerweb – En de Vrouwen tegen de Robots.