[column] Beeldenvernietiging werkt averechts

Hij vocht tegen Spanje voor de vrijheid, trok zich het lot van de Afrikanen aan en was kritisch over de tot slaaf gemaakte Indianen in Amerika. Nu zouden we hem een vrijdenker noemen. Maar als zeeheld wordt hij over een kam geschoren met controversiële zeehelden als Witte de With, Jan Pieterszoon Coen en Cornelis Tromp. Een zeeheld wordt gezien als slavenhandelaar, dus dat roept evenzo karikaturale reacties op.

Met de mondiale protesten tegen racisme kan niemand het oneens zijn. Met de tragische dood van George Floyd in Minneapolis werd een wond opengereten. Ongelijke behandeling op valse gronden roept woede op van allen die zich, op wat voor manier dan ook, miskend en niet gezien voelen. De emotie is begrijpelijk. En daar komt bij dat veel mensen zich sowieso een slachtoffer voelen - en vaak nog terecht ook.

Het is ook anno 2020 nodig om iedere vorm van discriminatie te bestrijden. Etnisch profileren kan niet. Institutioneel racisme is verderfelijk. Verstandig dus dat lesmateriaal wordt aangepast en dat woorden opnieuw worden gewogen. En het is net zo logisch dat de #zwartepietdiscussie leidt tot de herijking van het Sinterklaasfeest, dat kanttekeningen worden geplaatst bij de roemruchte VOC-mentaliteit van onze voorvaderen en dat men zich ook bewust is waarom Jan Pieterszoon Coen toch de 'Slachter van Banda' werd genoemd.

Laten we tegelijkertijd kritisch zijn als het leidt tot iconoclasme. Het vernietigen van beelden is een symptoom van een samenleving die zoekt naar nieuwe normen. De geschiedenis kunnen we niet herschrijven, maar we kunnen wel in debat over de beelden die betekenis geven aan onze identiteit. Beelden staan voor waarden en waarden zijn veranderlijk. In de Financial Times beschreef Robert Shrimsley het probleem met standbeelden: 'Ze zijn gemaakt voor de eeuwigheid, maar reputaties zijn aan herwaardering onderhevig.'

De wereldwijde beeldenstorm is mede het gevolg van doorgeslagen politieke correctheid. Onder druk van de dictatuur van de minderheid wordt niet opgebouwd, maar gesloopt. Alsof je door de beelden te verwijderen, de gebeurtenissen wist. En los van het geweld, is er in de publieke ruimte geen ruimte meer voor elkaars beelden. We nemen elkaar de norm, maar vergeten voor welke waarden we staan. De wereld lijkt steeds moralistischer te worden. Onder het mom van progressief denken wordt censuur legitiem. Je mag nergens meer wat van vinden, of er is wel een groep gekwetsten die zich ingraaft in het eigen gelijk. Discriminatie bestrijd je niet met extremisme, maar met redelijkheid. Sentimenten druk je niet de kop in, maar verzacht je met argumenten.

De beeldenvernietiging werkt averechts. Het middel is erger dan de kwaal. De geschiedenis heeft meerdere kanten. Als we het verleden wissen kan er ook geen toekomst zijn. Wie zich vastzet in eigen argumenten gaat schreeuwen, wat leidt tot haat, heksenjachten en vernielzucht. Waar geweld begint, eindigt de dialoog. Want wat komt hierna? Het overschilderen van kunst en het herschrijven van literatuur? Zal men over een paar decennia stellen dat dit een tijd rede was of van radeloosheid?

Wellicht is het beter om in te zetten op dialoog. Nu mist de educatie. Als je gaat voor het gesprek, kom je tot onverwachte oplossingen voor de meest complexe problemen. Wellicht is het beter om die beelden gewoon te bewaren, maar ze beter in context te plaatsen. Laten we daarom ruimte blijven bieden aan kunst, humor, vrije expressie, satire en debat. En extra opletten als we zien dat er karikaturen worden gemaakt.

Paul Stamsnijder
reputatie expert
oprichter De Reputatiegroep