[Praat Nederlands met me] Philip Dröge over 'De Tawl'

Drie eeuwen lang spraken overal in de staten New York en New Jersey in de U.S.A. mensen de Tawl, de Amerikaanse versie van het Nederlands. Het was een overblijfsel van de tijd waarin New York nog Nieuw-Amsterdam heette en je zonder het Nederlands nergens kwam aan de oostkust van Amerika. De Verenigde Staten hebben zelfs een Nederlandssprekende president gehad, Martin Van Buren. Pas in de twintigste eeuw raakte het Neder-Amerikaans in onbruik en in 1962 overleed de laatste spreker van dit merkwaardige Nederlandse dialect.

In De Tawl gaat historicus Philip Dröge al fietsend over Amerikaanse wegen op zoek naar wat er nu nog over is van dat Nederlandstalige verleden. Het resultaat is een opmerkelijk verhaal over de Nederlandse oorsprong van woorden als ‘OK’ en ‘dope’ en over gekke rechters, slavernij, komieken en oplichters.

Philip Dröge is historicus, columnist en journalist. Van hem verschenen eerder de historische boeken De schaduw van Tambora, Moresnet, Pelgrim en Moederstad. Hij schrijft voor diverse kranten en tijdschriften en treedt geregeld op als gastspreker en commentator in actualiteits- en discussieprogramma’s op radio en televisie. Zijn boeken zijn vertaald in het Duits en Italiaans en werden genomineerd voor de Jan Wolkers Prijs en de Libris Geschiedenis Prijs. We spreken hem over zijn nieuwste schepping, De Tawl.

Stel je graag nog even kort voor.

'Ik ben schrijver van wat officieel historische non-fictie heet. Maar ik noem me zelf liever verhalenverteller. Van de duizelingwekkende kracht van de vulkaan Tambora, tot het bizarre bestaan in het niemandsland Moresnet en de geweldige geschiedenis van de Nederlandse taal in New York, ik ben verslaafd aan het uitdiepen en vertellen van mooie verhalen.'

Kun je aangeven wanneer en hoe je op het spoor gezet werd voor ‘De Tawl’.

'Ergens begin jaren negentig zat ik in de universiteitsbibliotheek om onderzoek te doen voor een paper. Toen viel mijn oog op een voetnoot in een studieboek, die ongeveer luidde: ‘aan de oostkust van de VS is drie eeuwen lang een creoolversie van het Nederlands gesproken’. Dat intrigeerde mij, maar ik heb er toen niets mee gedaan. Wel is me dat ene zinnetje altijd bijgebleven, dus ik besloot er een boek over te schrijven. Die voetnoot was trouwens niet correct, het was geen creoolversie, maar een variant van het Nederlands.'

Waardoor ben je zover gegaan om alles uit te zoeken: wat was je drijfveer?

'Alles begin met fascinatie. Ik hou van verhalen die bij de meeste mensen onder de radar zitten. Als ik bezig ben met onderzoek voor een boek, kan ik redelijk manisch worden. Ik wil alles weten, ieder detail snappen. Alleen dan kan ik er een compleet boek over schrijven. Dat gaat soms best ver, dan zit ik eindeloos achter de lulligste feitjes aan. Dat moet ook wel, want ik schrijf vaak beeldend. Dat kan alleen als je de hele geschiedenis voor je ziet.'

Wat verklaart dat de ‘Tawl’ eerst verdween van Manhattan maar nog lang voortleefde in verre omstreken van NYC, als ik het goed begrepen heb?

'Tot ver in de achttiende eeuw was het Nederlands een zeer belangrijke taal in de stad New York, die daarvoor natuurlijk Nieuw Amsterdam heette. Maar hoe meer migranten er aankwamen, hoe meer het in de verdrukking kwam. Engels was een makkelijkere manier voor die nieuwe New Yorkers om met elkaar te communiceren, waardoor het Nederlands begon te verdwijnen. Dat zag je in meer steden en stadjes aan de Amerikaanse oostkust: industrialisatie en verstedelijking betekende vaak binnen enkele decennia het einde van het Nederlands. Alleen in meer geïsoleerde gemeenschappen bleef het hangen. Tot in 1962 de laatste spreker overleed in een klein dorpje in New Jersey.'

Wat was je gekste ontdekking en hoelang duurde je onderzoek?

'Wat ik opmerkelijk vind, is hoeveel Nederlandse woorden zijn blijven hangen. Soms zo verbasterd dat je het Nederlands er niet meer in terugziet. Een woord als decoy (lokaas) komt van het Nederlandse ‘eendenkooi’. Maar ook straattaal: dope (drugs) komt van ‘dopen’, meestal van oud brood in jus, een kleine verwennerij, net als een lijntje coke voor sommigen. Misschien wel de mooiste: whack (mal, gek) komt van ‘zwak’ als in zwak in je hoofd zijn.

Ik ben voor mijn boeken meestal tussen de drie- en vijfduizend werkuren kwijt, maar er zijn uitschieters.'

In Nederland zie je (met name in ons reclame- en marketingvak, zoals door de ADCN) een tendens om zo min mogelijk Nederlands te praten / schrijven. Boerenkool Engels heeft de voorkeur. Wat vind je hiervan?

'Dat vind ik jammer. Die verslaafdheid aan Engels levert vaak heel kromme taal op. "Als je jezelf overwint, ben je ready for more", hoorde ik laatst in een reclamespotje voor AA Drink. Wat betekent dat in hemelsnaam? Wat probeer je mij te vertellen? Reclamemakers zouden zuiniger op de taal moeten zijn, beseffen dat hun spotjes cultuurdragers zijn. Misschien hebben reclamemakers zelfs wel meer invloed dan schrijvers of journalisten, juist omdat reclames zo ontzettend vaak langskomen op televisie. Het resultaat is dat vooral jongeren die mengtaal overnemen. Laatste hoorde ik een meisje aan de telefoon zeggen "Het werd door hem hartstikke awkward, terwijl we net zo zaten te chillen." Praat normaal, denk ik dan.'

Wat is volgens jou de waarde van het Nederlands? Is het nog wel inclusief om de Nederlandse taal te beheersen?

'Wat is inclusief? Taal is een prominente cultuurdrager, moeten we onze cultuur dan maar opheffen? Allemaal krom Engels gaan praten in een vergeefse poging om het anderen naar de zin te maken? Ik zie ruimte voor het Nederlands nu en in de toekomst. Als het ooit verdwijnt, dan verdwijnen ook herinneringen, cultuur, tradities en geschiedenis. Dan worden we een soort wormvormig aanhangsel van de Amerikaanse cultuur en hebben we bibliotheken vol boeken die niemand meer kan lezen.'

Hoe loopt het boek tot nu toe?

'Goed! Er zijn een paar mooie recensies verschenen en de verkoop gaat uitstekend. Zoals bijna altijd als er een boek van mij verschijnt, doe ik een kleine tournee langs boekhandels, waar ik heel aardige en leuke reacties van lezers krijg. Binnenkort mag ik ook op televisie over De Tawl vertellen, daar kijk ik nu al naar uit.'

Heeft ‘De Tawl’ je op het spoor naar meer ‘taalresten’ gezet, bijvoorbeeld rond ander voormalig Nederlands gebied?

'Momenteel geef ik veel lezingen in het land, waar mensen soms na afloop verhalen vertellen over andere Nederlandse taalresten. Interessant, ik ben aan het kijken of ik daar in de nabije toekomst nog iets mee kan. Vooral in het Caribisch Gebied is veel gesleurd met Nederlandstalige mensen, waardoor ook daar Nederlands op gekke plekken terecht is gekomen. Een Antilliaanse mevrouw vertelde daar laatst een interessant verhaal over dat ik wel zou willen uitzoeken.'

tekst: Peter van Woensel Kooy

De Tawl - Philip Dröge
uitgekomen 26-09-2023
ISBN 9789000390007, uitgeverij Spectrum
aantal pagina's 256
te bestellen via o.a. deze link