[column] Tom Kniesmeijer: Verbrokkeling versus bindweefsel

Verbrokkeling
De verbrokkeling van de samenleving lijkt in 2019 in snel tempo verder te gaan. Oude systemen worden afgebroken of liggen zwaar onder vuur, nieuwe komen er nauwelijks voor in de plaats. Er is daardoor minder houvast. Veel jongeren voelen zich verloren (eenzaamheid en keuzestress zijn groeiende problemen in de pubertijd, en tijdens de studententijd ontstaan al de eerste burnouts), maar werken zelf mee aan verdere verbrokkeling door zich terug te trekken in kleine en afgesloten tribes, waarin ze punten van overeenkomst bekrachtigen. En tegelijkertijd de afstand vergroten tussen zichzelf en andere groepen. Er ontstaan dan nieuwe ‘codes of silence’, die de verhoudingen regelen op grond van vrijwillige onderwerping aan een gemeenschappelijke kern van normen en waarden. Wie binnen de groep wil blijven houdt zijn mond tegen de buitenwereld, zeker over dingen die niet helemaal blijken te kloppen.

De verbrokkeling komt overal terug: in mode, in de politiek, in de cultuur en zelfs ook letterlijk: door instortende parkeergarages, bijvoorbeeld. Doordat we te lang opdrachten opknippen in kleine onderdelen, blijkt niemand de verantwoordelijkheid voor het grote geheel tot zijn takenpakket te rekenen. Ergens tussen de vrijheden die mensen zich toerekenen en de verantwoordingsprotocollen door scheuren complete bouwwerken doormidden.

Bindweefsel
Nieuw bindweefsel ontstaat tegelijkertijd, gelukkig. Waar de voorkant van samenleving afbrokkelt, ontstaat op de achtergrond gewoon weer nieuwe gezamenlijkheid. Vooral binnen de jongerencultuur. Daar is betekenis de nieuwe status. Invloed is leuker dan bezit. De bedoeling is dat je een bijdrage kunt leveren, ergens, tijdens je leven. Het individu is de bouwsteen van de samenleving. Daar waar individuen samenkomen ontstaat nieuw maatschappelijk bindweefsel. Overal in het land duiken nieuwe coöperaties op en worden ambachtelijke bedrijfjes opgezet. Jongeren willen weer wat maken. Iets tastbaars kunnen laten zien als resultaat van hun inspanning. De laatste jaren neemt de behoefte aan experimenteren weer toe. Met duurzame materialen, met een mensvriendelijke manier van werken. Associatief dingen aan elkaar koppelen. De eerste bubbels barsten daardoor en openen zich voor invloeden van buitenaf. De muziekwereld geeft voorbeelden. R&B subculturen (bijvoorbeeld in Rotterdam) kwamen samen met hiphop en rap en leveren grote hit successen af. Ook tribale muziek staat weer in de belangstelling: muziek die een herkenbaar patroon heeft, maar toch een eigenzinnig lokaal karakter uitstraalt. Latijns-Amerikaanse muziek, de Frans-Malinese Aya Nakamura die het Frans weer eens naar nummer-1 zong of de Spaanse zangeres Rosalía, die de flamenco een hippe update geeft en daar de wereld mee aan het veroveren is. Ideeën kunnen tegenstrijdig lijken en zich toch soepel verbinden. 

Wie is wij?
Hoe gaan we de verbrokkeling tegen? Dat is de grote vraag voor de komende jaren. De TrendRede sloot dit jaar af met de vraag: ‘Wie is wij?’ Niet: wie ben ik, en ook niet wie zijn wij? Maar: wie is wij? Is de overheid nog wij? Is de markt wij? De democratie? Hoe staat het met de straat? Waar trekken we, ieder voor onszelf, de grens tussen het ik en het wij? Investeren we nog wel voldoende in het in de loop der tijden opgebouwde gezamenlijke? We leven in een geïndividualiseerde samenleving, maar niemand wil werkelijk een samenloze leving. Steeds vaker stappen er daarom individuen naar voren die zich met liefde buiten de eigen groep wagen, omdat ze het samen in de samenleving willen versterken. Niet door zich bij grote belangenverenigingen aan te sluiten (dat is ouderwets) maar door zelf iets op te pakken, hooguit met een paar anderen. Veel jongeren investeren liever tijd in de directe omgeving dan geld te geven aan abstractie goede doelen. We zullen dan ook een golf aan kleinschalig protest, culturele initiatieven en tijdelijke goede doelen tegenkomen, de komende jaren, opgezet door jongeren die tegen een probleem aanlopen, en tijdelijk en fel actie willen ondernemen.

Openbare mediation: om voorbij zwart-wit te komen
Wat we vaker zullen gaan zien in 2019 is openbare mediation. Niet de allergrootste polen worden bij elkaar gebracht, zoals de media op dit moment nog graag doen in debatten, maar groepjes die nog open staan voor dialoog. Debatten zijn uit de tijd. Een gesprek werkt een stuk beter. Sowieso is bemiddeling het nieuwe verbinden. Mensen die zich jarenlang hebben afgesloten voor elkaar zullen zich niet zo snel juichend met elkaar verbinden. Maar er kan bemiddeld worden. Wat willen we allemaal met de gezamenlijke ruimte, waar vinden we overeenkomstige belangen? Kunnen we elkaar leren begrijpen met erkenning van de verschillen?

Tegen de verbrokkeling in komt er overal gemeenschapsontwikkeling op gang. Het begint met wijkwandelingen of theater over en in de eigen buurt, naar het voorbeeld van de Wijksafari, een veelgeroemd theaterproject van Adelheid Roosen en Zina. Buurten gaan bij elkaar zitten. Op politiek niveau mag men het niet met elkaar eens zijn, binnen de buurt kunnen nog steeds de belangen gelijk op lopen. Alweer: niet groot denken, groot denken loopt vast in verschillen. In het kleine kan men elkaar eerder vinden. In Diemen werd kort geleden het eerste buurtpact gesloten. Daarin staan de belangrijkste waarden die politie, professionals en bewoners delen – en de acties die eruit voortkomen. Zodat men elkaar beter gaat begrijpen, vinden en aanvullen. In het Engels heeft het al een officiële afkorting gekregen: ABCD: asset based community development.

Wat delen we samen, wat hebben we allemaal te bieden, wat kunnen we opbouwen?
Bij deze trend hoort ook het collectief consumeren: delen van spullen en ruimte is volledig geaccepteerd. Dus kun je als bewoner een auto lenen van een buurtgenoot of die van bezoekende vrienden in het weekend via een app goedkoop laten parkeren op het bedrijventerreintje om de hoek. 

2019. Het is het jaar waarin we tegen de verbrokkeling in voorzichtig een nieuw wij opzoeken. 

Tom Kniesmeijer
toekomstpsycholoog en marketingstrateeg

www.kniesmeijer.nl

foto boven: Rawpixel voor Unsplash

Klik hier voor de iconen van afgelopen jaar, waarin vervlochten Toms eerdere voorspellingen. De complete Jongereniconen 2019 in print ontvangen, boordevol nieuwe insights voor marketeers? Klik hier voor een eigen exemplaar en lees ze als eerste.

 

LEES HIER JONGERENICONEN 2019!